Od slike do igre
Ogledi o logici i o filozofiji jezika

Goran Švob

Knjiga se sastoji od članaka koji se međusobno razlikuju po temi i vremenu nastanka, ali ipak čine jedinstvenu cjelinu. Filozofi o kojima je riječ su prvenstveno Frege, Russell i Wittgenstein, a centralna točka je preokret u Wittgensteinovoj filozofiji jezika, pomak od ranog ka kasnom Wittgensteinu.

Nasuprot predodžbi kakva se ponekad nudi u današnjoj literaturi, Wittgensteinov obrat nije rezultat generalnih, spekulativnih razmatranja o prirodi jezika, nego bijeg iz poteškoća u primjeni filozofske analize kakvu je započeo Frege, nastavio i razradio Russell, a do krajnjih konsekvenci proveo upravo sam Wittgenstein u Tractatusu. Premda je Wittgenstein volio misliti o Tractatusu kao definitivnom i ukupnom rješenju tradicionalnih filozofskih problema, sasvim je očito da je nekoliko posebnih ali važnih logičko-filozofskih problema u njemu ostalo neriješeno, i da je sam Wittgenstein bio nezadovoljan onim »konačnim« rješenjima. To uključuje problem logičkih antinomija, pitanje o smislu Fregeovog znaka tvrdnje te interpretaciju znaka identiteta. Ovi su problemi, s jedne strane, dio nasljeđa analitičke filozofije koji ostaje otvoren do današnjih dana, a s druge strane, oni zapravo potječu iz prvog važnog djela ove analitičke filozofsko-logičke tradicije – Fregeovog Begriffsschrifta, koje možemo smatrati modernom realizacijom Leibnizove zamisli univerzalne karakteristike. Za samog je Wittgensteina pomak od pojma istine ka pojmu pravila, od jezika kao oblika preslikavanja stvarnosti do jezičke igre kao oblika života, kao centralnih pojmova filozofije jezika, predstavljao spasonosnu formulu, put za bijeg »muhe zarobljene u boci«.

Neovisno o pitanju treba li suvremena filozofija jezika doista slijediti ovim putem radikalnog odbacivanja cijelog metodološkog okvira logičke analize i pojmovnog pisma, ovi problemi i ovaj dio filozofsko-logičkog nasljeđa, živi su i djelatni u tvorbi suvremenih teorija istine, jezičkih akata i cjelokupne današnje logike i filozofije jezika.